Ekonomikaiq teoriya
EKONOMIKALIQ TEORIYA




Aimbetov N.Q.
No'kis «Ilim» 2022


Bul oqiwliq qollanbada ekonomika teoriyasin siyasiy ideologiyadan awlaq tu'rde bayanlap beriwge ha'reket etildi. Onda ekonomika ta'limatinin' payda boliwi, rawajlaniwi, bazar xojalig'inin' ha'reket etiw mexanizmi, bazar jag'dayinda ma'mlekettin' ekonomikaliq orni ha'm bazardi ta'rtipke saliw usillari, ka'rxanalarda xojaliq jumisin sho'lkemlestiriw ha'm basqariw, aqsha-kredit sistemasinin' islewi, ekonomikaliq o'siw ha'm onin' faktorlari, xaliqaraliq bazar ha'm finans sistemasinin' ha'reket etiwinin' teoriyaliq ta'repleri ha'm jumisina tiyisli mag'liwmatlar, jer ju'zilik xojaliqtin' ekonomikaliq bag'darlamasi haqqinda pikirler bayan etilgen.
Joqari oqiw orinlarinin' «Ekonomika» bag'darinda barliq qa'nigelikler boyinsha ta'lim alip atirg'an talabalar, oqitiwshilar, doktorantlar ha'm ilimiy xizmetkerler, sonday-aq ma'mleketlik basqariw organlarinin' xizmetkerleri ushin arnalg'an.

M A Z M U N I

I-BO'LIM
EKONOMIKALIQ RAWAJLANIWDIN' ULIWMA TIYKARLARI3
1-bap. Ekonomikaliq teoriya – rawajlaniwdin' ekonomikaliq nizamliqlarin u'yreniwshi ilim3
1.1. Ekonomikaliq ta'limattin' kelip shig'iwi ha'm rawajlaniwi3
1.2. Ja'miyetlik o'ndiris, onin' faktorlari ha'm na'tiyjesi7
1.3. O'ndiris qatnasiqlari ha'm o'ndiriwshi ku'shler, olardin' o'z ara baylanislilig'i12
1.4. Ekonomikaliq teoriya iliminin' mazmuni ha'm tiykarg'i waziypalari14
1.5. Ekonomikaliq nizamlar ha'm kategoriyalar16
2-bap. Menshik ha'm ja'miyettin' ekonomikaliq nadstroykasi18
2.1. O'ndiris qatnasiqlari sistemasinda menshiktin' orni18
2.2. Menshik qatnasiqlarinin' rawajlaniwi20
2.3. Ja'miyetlik menshik ha'm onin' deforamaciyalaniwi27
2.4. Menshiktin' ha'r qiyli tu'rleri, olardin' o'z ara ha'reketi ha'm qarama-qarsiliqlari29
2.5. Menshiktin' ja'miyetlik tu'rinin' o'zgeshelikleri31
2.6. Ha'r qiyli menshik tu'rderi jag'dayinda ja'miyettin' socialliq qurami ha'm onin' ma'pleri sistemasi34
3-bap. Ja'miyetlik o'ndiristin' tiykarg'i ko'rsetkishleri35
3.1. Uliwma ja'miyetlik o'nim ha'm onin' qurami35
3.2. Jalpi milliy o'nim. Milliy da'ramat36
3.3. Milliy bayliq ha'm onin' ma'nisi38
4-bap. O'ndiristi sho'lkemlestiiriwdin' uliwma tu'rleri40
4.1. Natural ha'm tovar xojalig'i40
4.2. Tovar ha'm onin' o'zgeshelikleri42
4.3. Aqshanin' kelip shig'iwi, ma'nisi ha'm waziypalari45
4.4. Aqsha aynalisi nizami47
4.5. Qun nizami ha'm onin' waziypalari49
II-BO'LIM
MAKROEKONOMIKA52
5-bap. Bazar sistemasi ha'm onin' ha'reketleniwleri52
5.1. Ekonomikani sho'lkemlestiriw mashqalalari52
5.2. Payda ha'm o'ndiris shig'inlari53
5.3. O'ndiristi bazar sistemasi jag'dayinda sho'lkemlestiriw57
5.4. Bazar sistemasinin' unamli ha'm unamsiz ta'repleri61
6-bap. Bazar xojalig'inin' mexanizmi63
6.1. Bazar tu'sinigi, onin' ma'nisi ha'm ha'reket etiw sha'rtleri63
6.2. Bazardin' tiykarg'i waziypalari ha'm tu'rleri66
6.3. Talap, usinis ha'm bazardin' turaqlilig'i70
7-bap. Ekonomikani basqariw. Ma'mlekettin' ekonomikaliq waziypalari76
7.1. Ekonomikani basqariwdin' ma'nisi76
7.2. Ma'mlekettin' ekonomikaliq waziypalari80
7.3. Ma'mlekettin' saliq siyasati83
7.4. Jumissizliq ha'm miynetkeshlerdi socialliq qorg'aw85
7.5. Inflyaciyanin' kelip shig'iw sebepleri ha'm oni saplastiriw jollari88
8-bap. Ja'miyetlik o'ndiristin' izbe-izligi ha'm ekonomikaliq o'siw91
8.1. Udayi qayta o'ndiriw ha'm onin' tu'rleri91
8.2. O'ndiristin' izbe-izliligi ha'm ekonomikaliq krizisler94
8.3. Xaliq xojalig'in basqariwda finans ha'm predmettin' roli98
8.4. Ekonomikaliq o'siwdin' o'lshemi ha'm o'ndiris na'tiyjeliliginin' ko'rsetkishleri100
8.5. Toplaw qori ha'm iri qarjilardan paydalaniw na'tiyjeliligi104
9-bap. Finans-kredit qatnasiqlari sistemasi ha'm onin' xojaliq ju'rgiziwdegi roli106
9.1. Finans qatnasiqlarinin' mazmuni ha'm subyektleri. Ma'mleketlik byudjet106
9.2. Kredit sistemasi. Bankler, olardin' roli ha'm tu'rleri110
9.3. Xaliq xojalig'in basqariwda finans ha'm kredittin' roli116
10-bap. Ka'rxanalardin' bazar qatnasiqlari sistemasindag'i roli119
10.1. Ka'rxana – bazar qatnasiqlarinin' subyekti ha'm obyekti retinde119
10.2. Ka'rxananin' ekonomikaliq jumisin sho'lkemlestiriw ha'm basqariw121
10.3. Ka'rxana xorlari, olardin' aynalisi, shen'berli aynaliwi ha'm basqishi125
10.4. Aynalmali xorlar ha'm aynalis xorlari128
11-bap. Xojaliq shig'inlari, da'ramat ha'm ekonomikaliq na'tiyjelilik130
11.1. O'ndiris shig'inlari, o'zine tu'ser baha ha'm onin' quramli bo'lekleri130
11.2. Uliwma o'nim, uliwma da'ramat, sap da'ramat ha'm payda132
11.3. Ka'rxana da'ramatin bo'listiriw ha'm onnan paydalaniw134
11.4. Ka'rxananin' ekonomikaliq jumislarinin' ko'rsetkishleri ha'm o'ndiris na'tiyjeliligin arttiriw faktorlari135
12-bap. Agrosanaat kompleksi, onda qayta o'ndiriwshi sho'lkemlestiriwdin' o'zine ta'n o'zgeshelikleri141
12.1. Agrosanaat kompleksinin' sho'lkemlestiriliwi ha'm du'zilisi141
12.2. Agrosanaat kompleksinde qayta o'ndiriw procesinin' o'zine ta'n o'zgeshelikleri142
12.3. Agrosanaat kompleksi tarawlarinin' o'z ara o'ndirislik ha'm ekonomikaliq baylanislarinin' rawajlaniwi143
12.4. ASK de xojaliq ju'rgiziwdin' tu'rlerin jetilistiriw145