КАРАКАЛПАК ТИЛИНИН ЖАНА ТАРИЙХЫ БОЙЫНША ОЧЕРКЛЕР
КАРАКАЛПАК ТИЛИНИН ЖАНА ТАРИЙХЫ БОЙЫНША ОЧЕРКЛЕР




Айымбетов М.К.
Нокис – «Илим» – 2021
Монография каракалпак тили тарийхында орын алган реал уакыялар тийкарында жаратылды. Улкемизде жузеге келген сиясий уакыяларга байланыслы араб жазыуынан латынга, латын графикасынан рус шрифтына отиу коринислери мумкиншиликлери барынша хар тареплеме соз етилди. Кала берсе миллий-рус еки тилликтин рауажланыу механизмлеринин сиясий уакыялары саулелендирилип барылды.
Гарезсизлик жылларындагы каракалпак тилинин рауажланыу жолына объектив баха берилди.
Бул сиясат каракалпак тилинин тарийхында биринши марте жаратылып атыр. Сол сыяклы ана тилимиздин усы кунимизге дейин жетип келиуинде пидайылык корсеткен инсанлардын хызметлери назерден шетте калмады.
Монография материалларынан филолог-канигелер, ана тили, адебияты пани окытыушылары, магистрлар, бакалавр багдарындагы студентлер хэм кен жамийетшилик пайдаланыуы мумкин.
Усынылып отырган мийнет Озбекстан Республикасынын гарезсизлигинин отыз жыллык юбилейине арналады.

МАЗМУНЫ

Кирисиу3
I БАП. ШЕТ ЕЛ ТУРКОЛОГЛАРЫНЫН КАРАКАЛПАК ТИЛИ БОЙЫНША ИЗЕРТЛЕУЛЕРИ7
1.0. Даслепки ескертиулер7
1.1. Тунгыш жаналыклар8
1.2. Туркий тиллердин классификациялык машкаласы11
1.3. Каракалпаклар хаккында легенда13
1.4. «Алпамыс» дастанынын даслепки каракалпак вариантынын жазып алыныуы 13
1.5. Арнаулы изертлеулер14
1.6. Жарияланбаган колжазбалар15
Жуумаклау17
II БАП. АРАБ ЖАЗЫУЫНАН ЛАТЫНГА ОТИУ СИЯСАТЫ18
2.0. Даслепки ескертиу18
2.1. Турк секциясынын шолкемлестирилиуи 18
2.2. Билимлендириудеги диний талиймат19
2.3. Латынластырыу сиясатынын хауиж алыуы22
2.4. Торткул педагогикалык техникумы22
2.5. Ана тилимизди саклап калыу машкаласы24
2.6. Отызыншы жыллардагы мадений атланыс25
2.7. Сабаклыклардын басылып шыгыуы26
2.8. Каракалпак тилиндеги театр30
2.9. Бирден бир мамлекетлик баскаларыушы тилди орнатыу сиясаты32
2.10. Интернационаллык жазыуга отиу жылларындагы уакыялар33
2.11. Каракалпакстан Халык билимлендириу комиссариатынын буйрыгы 35
2.12. Жол азабы35
2.13. Экспедициянын алып барган жумыслары36
2.14. Пикирлер плюрализми 38
2.15. Нажим Даукараев (1905-1953)39
Жуумаклау45
III БАП. ЛАТЫН ЖАЗЫУЫНАН РУС ШРИФТЫНА ОТИУ СИЯСАТЫ47
3.0. Даслепки ескертиулер47
3.1. Каракалпак тил билиминин даслепки калиплесиу тарийхы хаккында 48
3.2. Жана алфавит хэм орфографиялык машкалалар52
3.3. Кириллицадагы сабаклыклар менен аударма жумыслар54
3.4. XX асир каракалпак терминологиясы56
3.5. Созликлерди дузиу машкалалары57
3.6. Библиографиялык корсеткишлер менен очерклер61
3.7. Каракалпак тилинин фонетикасын изертлеу62
3.8. Лексика, фразеология хэм лексикография64
3.9. Морфологиялык изертлеулер65
3.10. Синтаксислик изертлеулер67
3.11. Кириллицадан кейинги сиясий ойынлар69
3.12. Каракалпак соз формаларынын жасалыу механизмлериндеги лингвоэкология70
Жуумаклау73
IV БАП. ГАРЕЗСИЗЛИК ЖЫЛЛАРЫНДАГЫ КАРАКАЛПАК ТИЛИ75
4.0. Даслепки ескертиулер75
4.1. Тил хаккындагы нызам75
4.2. Гарезсизлик жылларындагы латынластырыу сиясаты78
4.3. Информациялык технологиялык дауириндеги жазыу79
4.4. Мамлекетлик тил хаккындагы жана редакция 81
4.5. Каракалпак тилши алымларынын саркардасы82
Жуумаклау85
КОСЫМША87
Пайдаланган адебиятлар95