КАРАКАЛПАК ТИЛИНИН ЖАНА ТАРИЙХЫ БОЙЫНША ОЧЕРКЛЕР

КАРАКАЛПАК ТИЛИНИН ЖАНА ТАРИЙХЫ БОЙЫНША ОЧЕРКЛЕР

Айымбетов М.К.
Нокис – «Илим» – 2021
Монография каракалпак тили тарийхында орын алган реал уакыялар тийкарында жаратылды. Улкемизде жузеге келген сиясий уакыяларга байланыслы араб жазыуынан латынга, латын графикасынан рус шрифтына отиу коринислери мумкиншиликлери барынша хар тареплеме соз етилди. Кала берсе миллий-рус еки тилликтин рауажланыу механизмлеринин сиясий уакыялары саулелендирилип барылды.
Гарезсизлик жылларындагы каракалпак тилинин рауажланыу жолына объектив баха берилди.
Бул сиясат каракалпак тилинин тарийхында биринши марте жаратылып атыр. Сол сыяклы ана тилимиздин усы кунимизге дейин жетип келиуинде пидайылык корсеткен инсанлардын хызметлери назерден шетте калмады.
Монография материалларынан филолог-канигелер, ана тили, адебияты пани окытыушылары, магистрлар, бакалавр багдарындагы студентлер хэм кен жамийетшилик пайдаланыуы мумкин.
Усынылып отырган мийнет Озбекстан Республикасынын гарезсизлигинин отыз жыллык юбилейине арналады.

МАЗМУНЫ

Кирисиу	3
I БАП. ШЕТ ЕЛ ТУРКОЛОГЛАРЫНЫН КАРАКАЛПАК ТИЛИ БОЙЫНША ИЗЕРТЛЕУЛЕРИ	7
1.0. Даслепки ескертиулер	7
1.1. Тунгыш жаналыклар	8
1.2. Туркий тиллердин классификациялык машкаласы	11
1.3. Каракалпаклар хаккында легенда	13
1.4. «Алпамыс» дастанынын даслепки каракалпак вариантынын жазып алыныуы	13
1.5. Арнаулы изертлеулер	14
1.6. Жарияланбаган колжазбалар	15
Жуумаклау	17
II БАП. АРАБ ЖАЗЫУЫНАН ЛАТЫНГА ОТИУ СИЯСАТЫ	18
2.0. Даслепки ескертиу	18
2.1. Турк секциясынын шолкемлестирилиуи	18
2.2. Билимлендириудеги диний талиймат	19
2.3. Латынластырыу сиясатынын хауиж алыуы	22
2.4. Торткул педагогикалык техникумы	22
2.5. Ана тилимизди саклап калыу машкаласы	24
2.6. Отызыншы жыллардагы мадений атланыс	25
2.7. Сабаклыклардын басылып шыгыуы	26
2.8. Каракалпак тилиндеги театр	30
2.9. Бирден бир мамлекетлик баскаларыушы тилди орнатыу сиясаты	32
2.10. Интернационаллык жазыуга отиу жылларындагы уакыялар	33
2.11. Каракалпакстан Халык билимлендириу комиссариатынын буйрыгы	35
2.12. Жол азабы	35
2.13. Экспедициянын алып барган жумыслары	36
2.14. Пикирлер плюрализми	38
2.15. Нажим Даукараев (1905-1953)	39
Жуумаклау	45
III БАП. ЛАТЫН ЖАЗЫУЫНАН РУС ШРИФТЫНА ОТИУ СИЯСАТЫ	47
3.0. Даслепки ескертиулер	47
3.1. Каракалпак тил билиминин даслепки калиплесиу тарийхы хаккында	48
3.2. Жана алфавит хэм орфографиялык машкалалар	52
3.3. Кириллицадагы сабаклыклар менен аударма жумыслар	54
3.4. XX асир каракалпак терминологиясы	56
3.5. Созликлерди дузиу машкалалары	57
3.6. Библиографиялык корсеткишлер менен очерклер	61
3.7. Каракалпак тилинин фонетикасын изертлеу	62
3.8. Лексика, фразеология хэм лексикография	64
3.9. Морфологиялык изертлеулер	65
3.10. Синтаксислик изертлеулер	67
3.11. Кириллицадан кейинги сиясий ойынлар	69
3.12. Каракалпак соз формаларынын жасалыу механизмлериндеги лингвоэкология	70
Жуумаклау	73
IV БАП. ГАРЕЗСИЗЛИК ЖЫЛЛАРЫНДАГЫ КАРАКАЛПАК ТИЛИ	75
4.0. Даслепки ескертиулер	75
4.1. Тил хаккындагы нызам	75
4.2. Гарезсизлик жылларындагы латынластырыу сиясаты	78
4.3. Информациялык технологиялык дауириндеги жазыу	79
4.4. Мамлекетлик тил хаккындагы жана редакция	81
4.5. Каракалпак тилши алымларынын саркардасы	82
Жуумаклау	85
КОСЫМША	87
Пайдаланган адебиятлар	95