Ha’zirgi qaraqalpaq tilinin’ so’z jasali’w sistemasi’
Ha’zirgi qaraqalpaq tilinin’ so’z jasali’w sistemasi’

Àâòîð:M.Da’wletov, M.Qudaybergenov
No’kis «Ilim» 2021

Bul jumis «Ha’zirgi qaraqalpaq tilinin’ so’z jasaliw sistemasi» dep atalip, onin’ da’slepki bo’liminde morfemika ha’m so’z jasaliwg’a qatnasli tiykarg’i tu’sinikler, sonday-aq, so’z jasaliw usillari, so’z jasaliwdin’ o’nimli ha’m o’nimsizligi so’z etildi.
«So’z shaqaplarinda so’z jasaliw sistemasi» dep atalg’an ekinshi bo’limde ha’r bir so’z shaqabindag’i so’zlerdin’ affiksaciya ha’m so’z qosiliw usillari arqali jasaliwi berildi. Sonin’ menen qatar usi bo’limde morfonologiya, so’z shaqaplarindag’i so’zlerdin’ jasaliwinda ushirasatug’in morfonologiyaliq qubilislar til faktleri tiykarinda ko’rsetildi.
Atalg’an jumisti joqari oqiw orinlarinin’ oqitiwshi ha’m studentleri, akademiyaliq licey ha’m ka’sip-o’ner kolledjleri, mektep mug’allimlerinin’ paydalaniwina boladi.

MAZMUNI’

Kirisiw3
M O R F E M I K A
Morfemika haqqinda tu’sinik7
Morfemikada u’yreniletug’in obyektler8
Affiks morfemalardin’ seslik du’zilisi ha’m buwin qurilisi18
So’z jasaliwg’a qatnasli tiykarg’i tu’sinikler25
So’z jasaliw usillari30
So’z jasaliwdin’ o’nimli ha’m o’nimsizligi33
SO’Z SHAQAPLARI’NDA SO’Z JASAW SISTEMASI’
Atliqtin’ jasaliwi36
Atliqtin’ affiksaciya usili menen jasaliwi38
Adam ma’nisindegi atliqlardin’ jasaliwi38
Atawish so’z tiykarli abstrakt atliqlar43
Orin ma’nisin bildiretug’in atliqlar46
Feyil tiykarli do’rendi atliqlar47
Feyil tiykarli az o’nimli atliqlar49
Feyil tiykarli o’nimsiz atliqlar50
Ekiklewish tiykarli do’rendi atliqlar50
Atliqtin’ so’z qosiliw usili arqali jasaliwi51
Qospa atliqlar55
Dizbekli qospa atliqlar57
Birikken qospa atliqlar59
Jup qospa atliqlar61
Qisqarg’an qospa atliqlar62
KELBETLIKTIN’ JASALI’WI’
Kelbetliktin’ jasaliwi boyinsha tu’sinik68
Kelbetliktin’ affiksaciya arqali jasaliwi72
Atliq tiykarli kelbetlikler72
Feyil tiykarli kelbetlikler81
Kelbetlik tiykarli kelbetlikler84
Sanliq, almasiq ha’m eliklewish tiykarli kelbetlikler85
Kelbetliktin’ so’z qosiliw usili menen jasaliwi86
Qospa kelbetlikler86
Dizbekli qospa kelbetlikler87
Birikken kelbetlikler90
Jup kelbetlikler91
Eki komponenti ha’r tu’rli formadag’i jup kelbetlikler92
Eki komponenti de bir tu’bir formada ta’kirarlanip kelgen jup kelbetlikler93
FEYILDIN’ JASALI’WI’
Feyildin’ jasaliwi tuwrali tu’sinik94
Feyildin’ affikatsiya usili menen jasaliwi95
Atawish tiykarli feyiller95
Atliq tiykarli feyiller95
Atawish tiykarli feyil jasawshi basqa affiksler98
Kelbetlik tiykarli feyiller101
Sanliq ha’m almasiq tiykarli feyiller102
Ra’wish tiykarli feyiller102
Eliklewish tiykarli feyiller103
Bayanlawishliq so’z shaqabi ha’m tan’laq tiykarli feyiller104
Feyil tiykarli feyiller104
Tu’r kategoriyasinin’ affiksleri arqali jasalg’an feyiller106
Da’reje kategoriyasinin’ affiksleri arqali jasalg’an feyiller107
Feyildin’ so’z qosiliw usili arqali jasaliwi109
Qospa feyiller114
Atawish tiykarli dizbekli qospa feyiller114
Feyil tiykarli dizbekli qospa feyiller119
Birikken qospa feyiller125
Jup feyiller125
RA’WISHTIN’ JASALI’WI’
Ra’wishtin’ jasaliwi boyinsha tu’sinik127
Ra’wishtin’ affikatciya usili menen jasaliwi132
1. Atliq tiykarli ra’wishler134
2. Kelbetlik tiykarli ra’wishler136
3. Sanliq tiykarli ra’wishler137
4. Almasiq tiykarli ra’wishler137
5. Ra’wish tiykarli ra’wishler138
6. Feyil tiykarli ra’wishler140
7. Eliklewish tiykarli ra’wishler141
Ra’wishtin’ so’z qosiliw usili menen jasaliwi141
Qospa ra’wishler142
Birikken qospa ra’wishler142
Dizbekli qospa ra’wishler144
Turaqli dizbeklerdin’ ra’wishler148
Juplasiw arqali jasalg’an ra’wishler150
Eki sin’ari da ma’nili jup ra’wishler151
Bir sin’arli ma’nili, ekinshisi ma’nisiz jup ra’wishler154
Eki sin’arida ma’nisiz jup ra’wishler155
Sanliq, almasiq, tan’laq ha’m eliklewishtin’ jasaliwi155
SANLI’QTI’N’ JASALI’WI’
Almasiqtin’ jasaliwi157
Tan’laqtin’ jasaliwi160
Eliklewishlerdin’ jasaliwi161
MORFONOLOGIYA
Morfonologiya haqqinda tu’sinik162
So’z shaqaplarinda morfonologiyaliq qubilislar167
Atliqlarda morfonologiyaliq qubilislar167
Almasiqlarda morfonologiyaliq qubilislar170
Kelbetliklerdin’ morfonologiyaliq qubilislari171
Sanliqlarda morfonologiyaliq qubilislar172
Ra’wishlerde morfonologiyaliq qubilislar174
Feyillerde morfonologiyaliq qubilislar175
Eliklewishlerde morfonologiyaliq qubilislar176
QOSI’MSHA
so’zlerdin’ o’nimli, az o’nimli ha’m o’nimsiz jasaliwinin’ dizimi178
Atliqtan atliq jasawshi affiksler178
O’nimli178
Az o’nimli178
O’nimsiz179
Feyilden atliq jasawshi affiksler179
O’nimli179
Az o’nimli179
O’nimsiz180
Eliklewishten atliq jasawshi affiksler180
Kishireytiw ha’m erkeletiw formali atliqlar180
Kelbetlik jasawshi o’nimli, az o’nimli ha’m o’nimsiz affikslerdin’ dizimi181
Atliqtan kelbetlik jasawshi affiksler181
O’nimli181
Az o’nimli181
Feyilden kelbetlik jasawshi affiksler182
O’nimli182
Az o’nimli182
O’nimsiz182
Kelbetlikten kelbetlik jasawshi affiksler183
O’nimli183
O’nimsiz183
Sanliq, almasiq ha’m eliklewish so’zlerden kelbetlik jasawshi affiksler183
Eliklewish so’zlerden183
Feyil jasawshi o’nimli, az o’nimli ha’m o’nimsiz affikslerdin’ dizimi183
Atliq tiykarli feyil jasawshi affiksler183
O’nimli183
Az o’nimli184
O’nimsiz184
Kelbetlik tiykarli feyil jasawshi affiksler184
O’nimli184
Az o’nimli185
O’nimsiz185
Sanliq ha’m almasiq tiykarli feyil jasawshi affiksler185
Az o’nimli185
Ra’wish tiykarli feyil jasawshi affiksler185
Az o’nimli185
O’nimsiz185
Eliklewish tiykarli feyil jasawshi affiksler186
O’nimli186
Az o’nimli186
Bayanlawishliq so’z shaqabi ha’m tan’laq tiykarli feyil jasawshi affiksler186
O’nimsiz186
Feyilden feyil jasawshi affiksler186
O’nimli186
Az o’nimli186
O’nimsiz187
Ra’wish jasawshi o’nimli, az o’nimli ha’m o’nimsiz affikslerdin’ dizimi187
Atliqtan ra’wish jasawshi affiksler187
O’nimli187
Az o’nimli187
O’nimsiz187
Kelbetlikten ra’wish jasawshi affiksler188
O’nimli188
Az o’nimli188
Sanliqtan188
Az o’nimli188
O’nimsiz188
Almasiqtan188
Az o’nimli188
O’nimsiz188
Ra’wishten ra’wish jasawshi affiksler189
O’nimli189
Az o’nimli189
O’nimsiz189
Feyilden189
O’nimsiz189
Eliklewishten189
O’nimsiz189
Bayanlawishliq so’z shaqabinan189
O’nimsiz189
A’debiyatlar190
Sha’rtli qisqartiwlar194