Табияттан пайдаланыу экономикасынын теориялык тийкарлары
Tabiyattan paydalaniw ekonomikasinin’ teoriyaliq tiykarlari



Nokis «Ilim» 2018

Avtor: Aimbetov N.Q.

Kitapta tabiyat resurslarin ekonomikaliq bahalaw, tabiyatti q'orgaw iskerliginin’ ekonomikaliq natiyjeliligin esaplaw metodikasin uyreniwge ha’m tabiyattan paydalaniw ekonomikasinin’ basqa da ameliy aspektlerine itibar qaratildi.
Ekonomist qanigelerdi tayarlawda ekologiyaliq mashqalalardin’ ekonomikaliq aspektlerin teoriyaliq jaqtan jane de teren’irek tusinip aliwdi, duniyadag’i ekologiyaliq-ekonomikaliq oy-pikir jetiskenlikleri menen ekologiyaliq siyasattin’ basli bag’darlarin biliwdi, ekonomikaliq sistema menen qorshag’an ortaliq arasindag’i o’z ara baylanistin en ahmiyetli nizamliliqlarin sawlelendiretug’in ekonomikaliq modeller menen islese biliwdi talap etedi.
Bul oqiw qollanbasinda sirt eller universitetlerinde «Qorshag’an ortaliq ha’m tabiyat resursilari ekonomikasi» pa’nin oqitiw tajiriybesi ken’irek qollanildi. Tabiyattan paydalaniw, ekonomikasi ha’m qorshag’an ortaliqti qorg’aw mashqalalari menen qizigiwshilar, joqari oqiw orinlarinin’ ekonomika qanigeligi boyinsha tayarlanip atirg’an talabalar ha’m magistrantlar, sonday-aq usi taraw boyinsha ilim-izertlew jumislarin alip bariwshilar ushin arnalg’an.
Kitap Ozbekstan Respublikasi Ilimler akademiyasi Qaraqalpaqstan bo’limi Qaraqalpaq tabiyat ilimleri ilim-izertlew instituti Ilimiy kehesinin’ qarari menen tastiyiqlang’an ha’m baspaga usinilg’an.


МАЗМУНЫ

Алгы соз97
I бап. «Табияттан пайдаланыу экономикасы» курсынын предмети, методологиясы хэм уазыйпалары101
Экологиялык машкалалар — хазирги заман жамийетине кауип-катер сыпатында101
Табияттан пайдаланыу экономикасы хазирги экологиялык сиясаттын теориялык фундаменти сыпатында105
1.3. Табияттан пайдаланыу экономикасынын тийкаргы тусиниклери111
1.4. Экологиялык-экономикалык анализ методологиясы120
II бап. Экономикалык система хэм коршаган орталык: оз-ара байланыс хэм карама-карсылыклар121
2.1. Термодинамиканын биринши хэм екинши нызамлары. Материаллык баланстын тийкаргы тенлемеси121
2.2. Экономикалык хэм экологиялык рауажланыу арасындагы оз-ара байланыстын тийкаргы моделлери125
2.3. Тураклы рауажланыу тусиниги хэм критерийлери. Халсиз хэм кушли тураклылык. Тураклы рауажланыудын тийкаргы индикаторлары129
III бап. Ондиристин экологиялык шыгынлары хэм коршаган орталыктан пайдаланыудын экономикалык оптимумы135
3.1. Коршаган орталыктын экономикалык функциялары хэм оннан пайдаланыудын альтернатив шыгынлары135
3.2. Ондиристеги экологиялык шыгынлардын еки тури. Табиятты коргау шыгынлары138
3.3. Коршаган орталыктын патасланыуы хэм деградациясы натийжесиндеги экономикалык зыян140
3.4. Коршаган орталыктан оптимал пайдаланыу модели142
IV бап. Табиятты коргау экономикасында сырткы эффектлер теориясы146
4.1. Сырткы эффектлер хаккында тусиник, онын себеплери хэм классификациясы146
Сырткы эффектлерди интернализациялау зарурлиги. Интернализация машкаласына А.Пигудин жантасыуы150
Меншик хукыкы позициясынан сырткы эффектлерди интернализациялау. Коуз теоремасы153
V бап. Коршаган орталыктын сапасы жамийетлик байлык сыпатында158
5.1. Сап жеке, сап жамийетлик хэм аралык байлыклар158
Жамийетлик байлыкларга болган талап. Билетсизлик машкаласы161
Коршаган орталыктын оптимал сапасын аныклаудын тийкаргы методлары162
5.3.1. Жамийетлик абаданшылык функциясын максимумлау163
Шыгынлар-утыслар анализи164
Коршаган орталыктын сапасын экономикалык бахалау165
Линдаль жантасыуы165
Жамийетлик танлау механизми. Эрроудын мумкин емеслик теоремасы167
VI бап. Табийий ресурсларды экономикалык бахалау хэм табиятты коргау искерлигинин натийжелилиги170
6.1. Экологиялык байлыклар хэм табийий ресурсларды экономикалык бахалаудын тийкаргы методлары170
6.2. Декларацияланган хэм аныкланган абзаллыклар усыллары тийкарында табийий ресурслар менен экологиялык байлыкларды экономикалык бахалау174
Коршаган орталыктын патасланыуынан корилген экономикалык зыянды бахалау методлары177
Табиятты коргау илажларынын натийжелилик корсеткишлери178
6.5. Уакыт, тауекелшилик хэм аныксызлык факторларын есапка алыу180
6.5.1. Табиятты коргау шешимлерин тийкарлауда уакыт факторын есапка алыу180
6.5.2. Тауекелшилик хэм аныксызлык анализи183
VII бап. Табияттан пайдаланыу экономикасынын макроэкономикалык аспектлери185
7.1. Макроэкономикалык корсеткишлер системасындагы экологиялык хэм табийий-ресурслык факторлар185
7.2. Миллий есап-китаплардын (счетлардын) интеграцияланган системасы187
7.3. Коршаган орталыкты патаслаудын тараулык курамы. Табият сыйымлылыгы хэм ондирис экологиялылыгынын тийкаргы корсеткишлери191
Пайдаланылган адебиятлар196