«Каракалпакстаннын жергиликли агрорудаларын колланыудын илимий тийкарлары» Н.К. Аимбетов, C. Бауатдинов, T.C. Бауатдинов Нокис «Илим» 2017 Монографияда Каракалпакстандагы минерал тогин санаатына керекли шийкизатлар-фосфорит, глауконит хэм бентонит минералларынын химиялык, физика-химиялык касийетлери уйренилген. Сонын менен бирге, усы шийкизатлардын тийкарында курамалы минерал тогинлерден азот-фосфор-калий микроэлементли тогин алыудын илимий технологиясы ислеп шыгылган. Алынган илимий маглыуматларга караганда, Каракалпакстан агрорудаларын, сонын ишинде фосфоритти кислота менен кайта ислегенде алынган тогин кымбатка тусетугынлыгы далилленген. Натийжеде арзан колайлы тогин алыудын технологиясы-минерал тогинлер менен харкыйлы катнаста активация жардеминде курамалы минерал тогин алыудын хэм глауконит минералынын тийкарында глаукофос-глаукокалий минерал тогинлерин алыудын илимий технологиясы ислеп шыгылды. Бентонит пайдалы хар кыйлы макро-микроэлементлерге бай минерал екенлиги далилленген. Шийкизат фосфорит, глауконит хэм бентонит минералын минерал тогин ислеп шыгарыу ондирисинде пайдаланыуга болатугынлыгы аныкланган. Монография илимий хызметкерлерге, химик хам химтехнологларга, агрохимиклерге, топырак изертлеушилерге, студентлерге хэм магистрантларга арналган. Жууаплы редактор: Исмайлов У.Е., ауыл хожалык илимлеринин докторы, профессор МАЗМУНЫ Кирисиу 3 I бап. Каракалпакстан фосфоритлери 9 1.1. Фосфоритлердин таркалыу нызамлылыклары хэм полеоген (эоцен) катламлардагы фосфоритлердин болжау мугдарлары 9 1.2. Каракалпакстан фосфоритлеринин озгешеликлери 13 1.3. Каракалпакстан фосфоритлерин термофосфат хэм комплекс тогинлерге кайта ислеу 18 1.4. Каракалпакстан фосфоритлеринин астраханит тасиринде таркалыу химизмин изертлеу 19 1.5. Каракалпакстан фосфоритлерин азот кислотасы менен кайта ислеу технологиясы 28 1.6. Каракалпакстан фосфоритлерин азот хэм сульфат кислоталары менен изертлеу технологиясы 34 II бап. Фосфоритлерди минерал дузлар менен химиялык активлестириу 39 2.1. Каракалпакстан фосфоритлеринин химиялык курамы 39 2.2. Фосфоритлердин физикалык, химиялык хэм механикалык касийетлери 40 2.3. Каракалпакстандагы фосфоритлер хэм фосфоритли жыныслардын минералогиялык курамын уйрениу натийжелери 44 III бап. Каракалпакстан фосфоритлерин минерал дузлар менен активациялау аркалы фосфорлы тогин алыудын технологиясы 47 3.1. Хожакол каниндеги фосфоритлерди аммоний дузлары менен автивациялау процесин уйрениу 47 3.2. Хожакол кани фосфоритлерин мочевина нитраты, калий хлориди хэм карбамид пенен активлестириу процеси 64 3.3. Бестобе каниндеги фосфоритлерди химиялык активлестириу процеси 80 3.4. Асте тасир етиуши курамалы тогинлер алыудын технологиялык схемасы 90 Жуумаклар 93 IV бап. Табийий минерал тогинлерди алыу технологиясы 95 4.1. Тогин таярлау механизми 95 4.2. Тогинди колланыу мугдары хэм муддетлери 102 4.3. Глауконитли аммофосты ямаса фосфорлы глауконит тогинин таярлау 104 4.4. Глауконитли аммофос араласпасын механикалык таярлау усыллары 105 4.5. Глауконитти органикалык тогинлерге косып пайдаланыу усыллары 105 4.6. Калий микроэлементли глауконит минералын тасыу хэм саклау 106 4.7. Дастурий емес агрорудалардан ауыл-хожалыгында пайдаланыу натийжелери 107 4.8. Топырактагы органикалык затлар 109 4.9. Минерал тогинлерден пайдаланыудын илимий тийкарлары 111 V бап. Глаукониттин гауаша онимдарлыгына тасири 116 5.1. Глауконитли кумларга улыума сыпатлама 116 5.2. Глауконитти казып алыудын дунья жузиндеги хазирги аухалы 119 5.3. Глауконитти колланыу тараулары 120 5.4. Глаукониттин топырак структурасын жаксылау хэм ыгаллыкты услап турыу касийети 121 5.5. Кырантау глауконити 131 5.6. Гауанын осип рауажланыуына хэм зураатине глаукониттин хар-кыйлы мугдарынын тасири 135 VI бап. Жергиликли минерал тогинлер 143 6.1. Глауконит-бентонит хэм органикалык тогиннин абзаллыгы 143 6.2 Фосфорит, глауконит хэм бентонит жергиликли минерал тогинлери 154 6.3. Кырантау глауконитин микроэлементли калий тогини ретинде ауыл хожалык егинлерине (пахта, салы) пайдаланыу 164 6.4. Глауконит минералын калий тогини ретинде пайдаланыудын абзаллыклары 165 6.5. Жергиликли курамалы тогинлердин озгешеликлери 168 6.6. Глауконит-жокары сападагы микроэлементли калий тогини 170 6.7. Мираболит, астраханит – жер шоры 172 6.8. Жергиликли минерал тогинлерден пайдаланыу усыллары (намбар-глауконит, фосфорит) 174 6.9. Тогин таярлау хэм оны пайдаланыу усыллары 175 6.10. Глауконит – минералынын артыкмашлыгы 179 6.11. Глауконитти шербет усылында пайдаланыу 179 6.12. Глауконитли аммофос араласпа тогинин механикалык усылда таярлау 181 VII бап. Каракалпакстан бентонитлери хам олардан жергиликли тогин таярлау усыллары 183 7.1. Бентонитлерди тогин сыпатында колланыу 183 7.2. Фосфорит, глауконит хэм бентонитлерди жергиликли тогин сыпатында пайдаланыу 185 7.3. Бентонитти колланыу усыллары 188 7.4. Ауыл хожалыгында бентонитти колланыудын ахмийети 191 7.5. Гауашаны минерал тогинлер менен азыкландырыу 192 Минерал тогинлерди сап (таза) халында есаплау усыллары 204 Пайдаланган адебиятлар 211